یکی از موضوعات مهمی که که معمولا در مراجع قضایی دعاوی متعددی در خصوص آن مطرح می شود موضوع” اثبات نسب” است که از جمله دعاوی امور حسبی میباشد . اصولا افراد از طریق رابطه سببی و نسبی به یکدیگر پیوند می خورند و آثار و نتایج حقوقی میان آنها پدید می آید. روابط نسبی و سببی میان افراد دارای آثار قانونی متعددی هستند که معمولا باعث ایجاد حقوق یا تکالیف قانونی مختلفی میان افراد می گردند. یکی از مهمترین مصادیق این آثار و تکالیف، بحث ارث و نفقه است.
اثبات نسب
نسب به معنی وجود رابطه خونی و خویشاوندی، یکی از دعاوی است که به آن از طریق طرح دعوی در دادگاه خانواده رسیدگی می شود.در این دعوی شخص مدعی می خواهد وجود رابطه خونی خود را با خواندگان اثبات نماید.
نسب می تواند اشکال مختلفی داشته باشد: اصولا
۱ – نسب مشروع که ناشی از ازدواج مشروع و قانونی زن و مرد است که می تواند در قالب نکاح دائمی و یا موقت باشد .
۲ – نسب ناشی از تلقیح مصنوعی که امروزه به رسمیت شناخته شده و از طریق آزمایشات ژنتیکی قابل اثبات است .
۳ – نسب ناشی از رابطه شبهه ناک یا زنا (عشق طبیعی )
حالتی را تصور کنید که یکی از طرفین یا هر دو گمان می کنند که رابطه زوجیت آن ها مشروع است در حالی که اینگونه نیست و یا یکی از طرفین این رابطه تحت شرایط اکراه مجبور به برقراری رابطه جنسی شده و از این طریق نطفه منعقد شده باشد . یا زنی با مردی رابطه برقرار کند به این گمان که بین آن ها رابطه زوجیت وجود دارد اما در واقع چنین نباشد و از این رابطه فرزندی به دنیا بیاید.این نوع رابطه در قانون در حکم رابطه مشروع و با عنوان “وطی به شبهه “نامیده شده و فرزندی هم که در نتیجه چنین رابطه ای به دنیا بیاید ولد شبهه و نسب او را ناشی از شبهه می نامند.اگر تنها یکی از طرفین در این رابطه دچار اشتباه شده باشد فقط نسب فرد با شخصی که دچار اشتباه شده مشروع محسوب می شود.
۴ – نسب غیرقانونی و نامشروع:
اگر نطفه شخص بر اثر رابطه نامشروع و زنا منعقد شده باشد چنین شخصی نسب نامشروع داشته و به هیچ یک از زانی و یا زانیه ملحق نمی شود و قانونا به چنین فردی ارث تعلق نمی گیرد اما سایر وظایف پدر مشروع مثل نفقه و اخذ شناسنامه و… را باید انجام دهد.
ممکن است فرد بخواهد نسب خود را با مادر و یا پدر و یا هردو اثبات کند .
اثبات نسب مادری به جهت وجود اماراتی چون دوران بارداری و زایمان و.. اصولا آسان تر است اما اثبات نسب پدری نیاز به انجام آزمایشات مختلف ژنتیکی از جمله آزمایش دی ان آ دارد بخصوص آنکه مردان به جهت سهولت ازدواج موقت و عدم الزام به ثبت آن ممکن است روابط متعددی داشته باشند.
دادگاه صالح در دعوی اثبات نسب:
رسیدگی به دعوی اثبات نسب در صلاحیت دادگاه خانواده است. رای صادره ار این مرجع، در دادگاه تجدیدنظر استان قابل اعتراض است . دعوای نسب علاوه بر قابلیت تجدیدنظرخواهی قابل فرجامخواهی در دیوان عالی کشور است.
دادگاه خانواده شواهد و مدارک موجود را بررسی کرده و در صورت نیاز به بررسی کارشناس موضوع را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد. پزشکی قانونی با آزمایش های ژنتیک مشخص می کند که آیا طفل متولد شده در دوران زوجیت متعلق به شوهر می باشد یا خیر.
نتیجه آزمایش همانند نظریه کارشناسی ظرف مهلت ۷ روزه قانونی قابل اعتراض می باشد. اصولا نظریه کارشناس و یا پزشکی قانونی برای دادگاه قطعی و الزام آور نیست و اگر جواب پزشکی قانونی اقناع وجدانی برای قاضی رسیدگی کننده ایجاد نکند دادگاه می تواند رای بر خلاف نظریه پزشکی قانونی و یا نظریه کارشناسی صادر نماید .
اثبات نسب باید طی دادخواست حقوقی و بطرفیت پدر و مادر فرد بعنوان خواندگان طرح شود درغیر این صورت موجب صدور دعوی خواهان توسط دادگاه رد خواهد شد.
دلایل اثبات نسب:
اثبات نسب از این رو حائز اهمیت است که وجود آن موجب برقراری رابطه توارث بوده و اگر وجود نسب ثابت گردد فرد جزو وراث پدر و مادر محسوب می شود. علاوه بر این سایر حقوق قانونی نیزمثل برخورداری از نفقه و…برای شخص برقرار می گردد.
۱ – سند ولادت (شناسنامه)
شناسنامه: شناسنامه یکی از متداول ترین و روشن ترین دلایلی است که میتوان با تکیه بر آن نسب را اثبات نمود. در نبود شناسنامه،گواهی ولادت که بیمارستان محل تولد طفل یا ماما در موارد زایمان خانگی یا غیر بیمارستانی صادر می شود می تواند بعنوان یکی از دلایل در هنگام ثبت دادخواست اثبات نسب ارائه شود.
۲ – شهادت شهود
جهت ادای شهادت درخصوص اثبات نسب ،وجود دو شاهد مرد الزامیست چرا که به صراحت قانون در دعاوی غیر مالی ازجمله دعوای نسب شهادت دو شاهد مرد لازم بوده و شهادت زنان پذیرفته نیست.
مطابق قانون از طریق شهادت گواهان میتوان ارکان نسب را اثبات نمود. برای این منظور باید فرم استشهادیه را تکمیل و آن را ضمیمه دادخواست اثبات نسب نمود تا ادعای خواهان جنبه قانونی و اصولی داشته باشد.درواقع شهادت شهود یکی از مهم ترین مدرکی است که افراد می توانند به واسطه آن ادعای خود را ثابت نمایند. شهادت شهود باید در فرم مخصوص و به صورت کتبی تهیه شود ودر آن تعدادی از افرادی که در جریان زندگی مشترک زن و مرد بوده و شاهد به دنیا آمدن فرزندی بوده اند به تولد فرزند از آن والدین و وجود رابطه نسبی شهادت دهند.
۳ – اماره قانونی
یکی دیگر از راه های اثبات نسب امارات قانونی است . منظور از اماره قانونی دلایلی است که می تواند وجود نسب را نشان دهد و در قانون تحت عنوان اماره فراش عنوان شده است بعنوان مثال نوزادی که بین ۶ تا ده ماه پس از ازدواج زن و مرد به دنیا می آید به آن پدر و مادر نسبت داده می شود. اما در صورتی که زوجین از یکدیگر طلاق بگیرند اماره قانونی به شکل دیگری خواهد بود. همچنین در صورتی که مادر و پدر از یکدیگر جدا شده باشند نوزادی که تا ده ماه پس از طلاق آنان به دنیا آمده باشد متعلق به شوهر زن است. اما در موردی که زن پس از طلاق ازدواج مجدد نماید و پس از ازدواج نوزادی به دنیا بیاید و اگر از زمان طلاق شوهر سابق ده ماه نگذشته باشد و همچنین تاریخ ازدواج دوم به شش ماه رسیده باشد طبق اماره قانونی فراش طفل به دنیا آمده متعلق به شوهر دوم است مگر آنکه خلاف این امر از طریق آزمایش دی ان آ و روش های مسلم دیگر ثابت شود.
۴ – اقرار
اقرار: اثبات نسب با اقرار نیز امکان پذیر است. در این خصوص ماده ١٢٧٣ قانون مدنی به صراحت اعلام کرده که :
اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولا تحقق نسب بر حسب عادت و قانون ممکن باشد ثانیا کسی که به نسب او اقرار شده تصدیق کند مگر در مورد صغیری که اقرار بر فرزندی او شده به شرط آن که منازعی در بین نباشد.
بنابراین اگر شخصی ادعا کند که فرزند شخصی است و طرف مقابل این ادعا را بپذیرد و اصولا چنین ادعایی عرفا امکان پذیر باشد وجود نسب ثابت می شود.اما اگر طرف مقابل وجود نسب خود را با مدعی انکار کند و یا اصولا چنین رابطه ای عرفا امکان پذیر نباشد (مثلا شخصی ۲۰ ساله ادعا کند که فرزند مردی ۲۵
ساله است) وجود نسب قابل اثبات نیست.